Και λιτότητα και ανάπτυξη. Θα πετύχει; Του Πάνου Καζάκου ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ: Σάββατο 25 Αυγούστου 2012Η πολιτική διαμάχη για τη διαχείριση της κρίσης θα οξυνθεί τους επόμενους μήνες λόγω του «πακέτου των 11,5 δισ.» που πρέπει να εξοικονομηθούν για την περίοδο 2013-2014 ή 2016. Πρέπει επομένως να αποσαφηνίσουμε ορισμένα θεμελιώδη ζητήματα για να μη χαθούμε στις τεχνικές λεπτομέρειες των μέτρων. Ειδικά στο ζήτημα της λιτότητας (νέοι φόροι, περικοπές κοινωνικών δαπανών, εργασιακή εφεδρεία κ.λπ.) έχουν διαμορφωθεί δύο ευκρινή μέτωπα. Στο πρώτο ανήκει ο οικονομικός πυρήνας της σημερινής κυβέρνησης και η πλειονότητα των ελλήνων οικονομολόγων που θεωρούν τη δημοσιονομική εξυγίανση αναγκαία λόγω χρεών και αναπόφευκτη (εντός ή εκτός ευρώ!) μολονότι συχνά δεν συμφωνούν με συγκεκριμένες επιλογές. Θεωρούν επίσης ότι οι μεταρρυθμίσεις θα συμβάλουν στην ανάκαμψη της οικονομίας. Ας προσθέσουμε διευρύνοντας το οπτικό πεδίο ότι η αναδόμηση του «κράτους των παροχών» σημαίνει και αλλαγή της κουλτούρας που κατέφασκε τη μετάθεση βαρών στις μελλοντικές γενιές, ευνοούσε την προσοδοθηρία, υπονόμευε τις αξίες της παραγωγής και της αυθεντικής επιχειρηματικότητας και διάβρωνε τα ηθικά θεμέλια της κοινωνικής συμβίωσης. Αλλά η δημοσιονομική λιτότητα (με δεδομένες τις δομές της ελληνικής οικονομίας) έχει, βραχυπρόθεσμα, αρνητικές συνέπειες στην εξέλιξη της παραγωγής και αυξάνει δραματικά την ανεργία. Οι επιπτώσεις έγιναν ακόμη περισσότερο αρνητικές γιατί εφαρμόστηκε με λάθος τρόπο, π.χ. γιατί το κέντρο βάρους έπεσε στην αύξηση των φορολογικών εσόδων και όχι στο συμμάζεμα του κράτους. Από την άλλη μεριά, μερικοί ειδικοί που ξέρουν γράμματα υποστηρίζουν ότι πρέπει να διακοπεί η λιτότητα με κάθε πρόσφορο μέτρο και να διαφυλαχθούν τα «κεκτημένα». Εδώ υιοθετούνται διάφορες παραλλαγές ενός επιθετικού κεϊνσιανισμού χωρίς μεταρρυθμίσεις για να τονωθεί η ζήτηση! Μεταφέρουν στην εσωτερική συζήτηση επιχειρήματα τύπου Κρούγκμαν παραβλέποντας το πλαίσιο στο οποίο προβάλλονται. Ουσιαστικά, η επιχειρηματολογία αποσπά την προσοχή, πρώτον, από τις βαθύτερες αιτίες της κρίσης και, δεύτερον, από τα διαρθρωτικά προβλήματα που πρέπει να λύσουν πολλές δυτικές χώρες (και η Ελλάδα). Η ελληνική εμπειρία αποτελεί μια καλή προειδοποίηση ότι το να πέσει απλώς «ζεστό χρήμα στην αγορά» δεν είναι λύση: Η δήθεν κεϊνσιανή επιλογή δοκιμάστηκε το 2009 και απέτυχε. Τι μένει; Το «αδύνατο» δίπολο λιτότητα και ανάπτυξη. Τα μέτρα για τους φόρους και τις δαπάνες μπορεί να τροφοδοτούν την ύφεση, αλλά συμβάλλουν μακροπρόθεσμα στην αποκατάσταση της αξιοπιστίας του κράτους γιατί το νοικοκυρεύουν. Πολλές μεταρρυθμίσεις ευνοούν επίσης την ανάπτυξη. Αυτά όλα είναι σχετικά εμπεδωμένα στη θεωρία. Και η κυβέρνηση πού βρίσκεται σε όλα αυτά; Κατά τη γνώμη μου, κινείται όντως πάνω στις δύο γραμμές της λιτότητας και της ανάπτυξης. Θα δούμε σύντομα πόσο αποτελεσματικά. Στη γραμμή της λιτότητας τρέχει το τρένο των 11,5 δισ. ευρώ. Αυτό συνήθως υπερτονίζεται στα ΜΜΕ. Το τρένο της ανάπτυξης είναι όμως εξίσου σημαντικό. Περιλαμβάνει σειρά ολόκληρη πρωτοβουλιών (ή έστω σχεδιασμών), όπως π.χ. προσέλκυση επενδυτών μέσω μεταβιβάσεων δημόσιας περιουσίας, δίαιτα στον δημόσιο τομέα με την εργασιακή εφεδρεία, αναμόρφωση του ρυθμιστικού συστήματος ώστε να περιορισθούν οι ευκαιρίες για διαφθορά κ.λπ. Αλλά υπάρχει ένας σκόπελος: ενώ τα μέτρα λιτότητας γίνονται αμέσως αισθητά στην τσέπη των ανθρώπων, οι μεταρρυθμίσεις αποδίδουν σε όρους γενικής ευημερίας αργότερα, μερικές φορές πολύ αργότερα. Π.χ. η επιστροφή σοβαρών επενδυτών στην Ελλάδα προϋποθέτει αποκατάσταση της εμπιστοσύνης προς την ελληνική πολιτική και τους θεσμούς της, λόγου χάρη ότι δεν θα έχουν αιφνιδιαστικές αλλαγές στη φορολογία. Αλλά για να γίνουν οι αλλαγές αυτές χρειάζεται χρόνος. Θα αντέξει στο μεταξύ η κοινωνία; Το δράμα της κυβέρνησης είναι λοιπόν ότι οι μεταρρυθμίσεις γενικά θα αργήσουν να εφαρμοσθούν και να αποδώσουν, ενώ η λιτότητα δαγκώνει τώρα. Τελικά, η διέξοδος εξαρτάται, πρώτον, από την ικανότητά της να κινητοποιήσει άμεσα αργούντες πόρους (π.χ. για τα λεγόμενα μεγάλα έργα) και να αποφύγει στο μέλλον την υποτροπή στον παλαιοκομματισμό τύπου Πολύδωρα ή στην προάσπιση συντεχνιών. Το καλό παράδειγμα μετρά. Δεύτερον, η συντόμευση της κρίσης εξαρτάται από την τελική στάση των Ευρωπαίων σε κρίσιμα ζητήματα, το σπουδαιότερο από τα οποία είναι μια νέα περικοπή του χρέους ή και των όρων αποπληρωμής του. Ο Πάνος Καζάκος είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.