Διαφωτισμός δεν έδιωξε όλα τα σκοτάδια, του Umberto Εco
13:02, 03 Φεβ 2010 | tvxsteam tvxs.gr/node/30812


O επιστήμονας Εντουάρντο Μποντσινέλι έδωσε πρόσφατα μια σειρά διαλέξεων στον Πανεπιστήμιο της Μπολόνια σχετικά με την προέλευση και την πορεία της θεωρίας για την εξέλιξη των ειδών. Εκείνο που με εξέπληξε περισσότερο δεν ήταν τόσο οι αδιαμφισβήτητες αποδείξεις. Ηταν το γεγονός ότι όχι μόνον οι πολέμιοι, αλλά και πολλοί υποστηρικτές της θεωρίας έχουν τόσο αφελείς, συγκεχυμένες ιδέες περί εξέλιξης.

Μία από αυτές είναι η πεποίθηση ορισμένων οπαδών του Δαρβίνου ότι ο άνθρωπος κατάγεται από τον πίθηκο. (Αν μη τι άλλο, βλέποντας ορισμένα ρατσιστικά επεισόδια της εποχής μας, μπαίνει κανείς στον πειρασμό να σχολιάσει με τον τρόπο που απάντησε ο Αλέξανδρος Δουμάς σε έναν ανόητο ο οποίος χλεύασε τη μεικτή φυλετική καταγωγή του μυθιστοριογράφου: «Ο πατέρας μου ήταν μιγάς, ο παππούς μου νέγρος και o προπάππος μου πίθηκος. Βλέπετε, κύριε, η δική μου οικογένεια ξεκινάει εκεί όπου καταλήγει η δική σας» του είπε).

Είναι γεγονός ότι η επιστήμη πάντοτε συνιστά πρόκληση για την κοινή γνώμη, η οποία είναι συνήθως λιγότερο προχωρημένη από ό,τι πιστεύουν πολλοί. Ολοι οι καλλιεργημένοι άνθρωποι γνωρίζουν ότι η Γη περιφέρεται γύρω από τον Ηλιο και όχι το αντίστροφο. Παρ΄ όλα αυτά, στην καθημερινή μας ζωή παραμένουμε προσκολλημένοι σε αφελείς αντιλήψεις, παρατηρώντας ευδιάθετα ότι ο ήλιος «ανατέλλει», «δύει» ή «βρίσκεται ψηλά στον ουρανό».

Και πόσοι άνθρωποι μπορούν πραγματικά να θεωρηθούν καλλιεργημένοι; Μια έρευνα που διεξήχθη στη Γαλλία το 1982 από το περιοδικό «Science et Vie» αποκάλυψε ότι ένας στους τρεις Γάλλους πίστευε ότι ο Ηλιος περιστρέφεται γύρω από τη Γη.

Αλίευσα το ακόλουθο «μαργαριτάρι» από το τεύχος Απριλίου 2009 των «Cahiers de l΄Ιnstitut»- της εφημερίδας ενός διεθνούς ινστιτούτου που ερευνά τους «fous literaires» (με άλλα λόγια, τους λίγο ή πολύ τρελούς συγγραφείς που προασπίζουν απίθανες ιδέες). Ενα άρθρο του Ολιβιέ Ζιστάφρ επικεντρώνεται σε εκείνους που αρνούνται ότι η Γη είναι στρογγυλή και περιστρέφεται γύρω από τον Ηλιο.

Ισως δεν αποτελεί έκπληξη ότι στα τέλη του 17ου αιώνα αυτοί οι άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων μερικών επιφανών λογίων, συνέχιζαν να αρνούνται τη θεωρία του Κοπέρνικου. Το γεγονός όμως ότι τον 19ο και τον 20ό αιώνα υπήρχαν ακόμη σημαντικοί πολέμιοι αυτής της θεωρίας προκαλεί αρκετή κατάπληξη. Παρ΄ ότι ο Ζιστάφρ περιορίζεται αυστηρά στους γάλλους αρνητές της θεωρίας, υπήρχαν υπεραρκετοί ξένοι ομοϊδεάτες τους- από τον Αβά Ματαλένε, ο οποίος το 1842 έδειξε ότι η διάμετρος του Ηλιου είναι μόλις 32 εκατοστά (μια ιδέα που είχε συλλάβει ο Επίκουρος 22 αιώνες νωρίτερα), ως τον Βίκτορ Μαρκούτσι, ο οποίος πίστευε ότι η Γη είναι επίπεδη και στο κέντρο της βρίσκεται η Κορσική. Και αυτά μόνο κατά τον 19ο αιώνα, διότι η τρέλα συνεχίστηκε και αργότερα.

Το 1907 ο Λεόν Μαξ εξέδωσε μέσω ενός καταξιωμένου επιστημονικού εκδοτικού οίκου το «Εssai de Rationalization de la Science Εxperimentale» («Δοκίμιο Εκλογίκευσης της Πειραματικής Επιστήμης») και το 1936 κάποιος Μπ. Ραϊόνοβιτς εξέδωσε το «La Τerre Νe Τourne Ρas» («Η Γη Δεν Γυρίζει»), στο οποίο υποστήριζε ότι ο Ηλιος είναι μικρότερος από τη Γη και μεγαλύτερος από τη Σελήνη (τη στιγμή που το 1815 ο Αβάς Μπουερέ υποστήριξε το αντίθετο). Το 1935 ο Γκιστάβ Πλεζάν, ο οποίος περιέγραφε τον εαυτό του ως « πρώην φοιτητή της Πολυτεχνικής Σχολής », συνέγραψε ένα βιβλίο με τον δραματικό τίτλο «Τourne-t-elle?» («Γυρίζει;»).

Ακόμη και το 1965 ο Μορίς Ολιβιέ, ο οποίος επίσης θεωρούσε εαυτόν «πρώην φοιτητή της Πολυτεχνικής Σχολής», εξέδωσε ένα βιβλίο περί ακινησίας της Γης. Οταν, τη δεκαετία του 1960, η ΝΑSΑ έδωσε στη δημοσιότητα φωτογραφίες της Γης από το Διάστημα, κανείς δεν μπορούσε να αρνηθεί με λογικά επιχειρήματα ότι ο πλανήτης μας είναι σφαιρικός. Η άποψη όμως του Σάμουελ Σέντον, μέλους της Βασιλικής Αστρονομικής Εταιρείας και ιδρυτή της Εταιρείας της Επίπεδης Γης, ήταν ότι οι φωτογραφίες απλώς ξεγελούσαν το ανεκπαίδευτο μάτι: ολόκληρο το διαστημικό πρόγραμμα ήταν μια απάτη, συμπεριλαμβανομένης της προσσελήνωσης της ΝΑSΑ, η οποία στόχευε στην παραπλάνηση της κοινής γνώμης ότι η Γη είναι στρογγυλή. Ο διάδοχος του Σέντον, Τσαρλς Κένεθ Τζόνσον, συνέχισε να καταγγέλλει τη συνωμοσία, γράφοντας το 1980 ότι τόσο ο Μωυσής όσο και ο Κολόμβος είχαν πολεμήσει εναντίον συνωμοσιών που ήθελαν να προαγάγουν την ιδέα μιας περιστρεφόμενης σφαίρας.

Υστερα από όλα αυτά, θα έπρεπε να μας προκαλεί πραγματική έκπληξη το γεγονός ότι υπάρχουν ακόμη και σήμερα άνθρωποι που απορρίπτουν τη θεωρία της εξέλιξης των ειδών;

Άρθρο του Umberto Εco, μεταφρασμένο από την εφημερίδα "Το Βήμα".