Σκέψεις γύρω από τις νέες πολιτικές αντιπαραθέσεις στην Τουρκία
Αναρτήθηκε από admin στις 20/3/12 • Κατηγοριοποιήθηκε ως Προτεινόμενα άρθρα • 43 views

Του Νίκου Στέλγια
Ποια είναι η σχέση κεφαλαίου – πολιτικής εξουσίας; Ποιος δίνει την «εντολή»; Ποιος την «εκτελεί»; Η αστική τάξη; Οι συνιστώσες της πολιτικής εξουσίας; Αυτό το φιλοσοφικό ερώτημα, μεταξύ άλλων, απασχολεί εδώ και δεκαετίες τη μαρξιστική βιβλιογραφία. Ο Νίκος Πουλαντζάς ήταν ένας από τους πρώτους θεωρητικούς που προσπάθησε να αναλύσει διεξοδικά το εν λόγω ζήτημα. Μέσα από την ανάλυση του «κράτους» και των «ολοκληρωτικών συστημάτων», ο Πουλαντζάς προσεγγίζει τη «δική μας» εμπειρία, στα παράλια της ανατολικής Μεσογείου.

Εν μέρει, μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος μαρξισμός είναι αυτό που όρισε ο Edward Said ως «οριενταλισμό». Η δυτική οπτική γωνία έχει αφήσει το στίγμα της παντού. Το «Κεφάλαιο» καθώς και τα άλλα κορυφαία κείμενα του μαρξισμού πραγματοποιούν εκτεταμένες αναφορές στη δυτική εμπειρία και κυρίως στο δυτικό-καπιταλιστικό κράτος, το οποίο διατηρεί στενές σχέσεις με την αστική τάξη. Τι συμβαίνει όμως στην περίπτωση των ημι-ολοκληρωτικών κρατικών δομών της δικής μας περιοχής; Ποια είναι η σχέση κεφαλαίου – πολιτικής εξουσίας σε ένα σύστημα όπου υφίσταται μεν η παραδοσιακή «δημοκρατική»-«αστική» εκλογική διαδικασία, όμως δεν έχουν επικρατήσει οι θεσμοί της σύγχρονης δυτικής αστικής δημοκρατίας; Ποιες ιστορικές δυνάμεις ορίζουν τη διαλεκτική σχέση της ανερχόμενης αστικής τάξης με τις συνιστώσες δυνάμεις ενός γραφειοκρατικού αυταρχισμού;

Η ιστορική εμπειρία της σύγχρονης Τουρκίας μάς προϊδεάζει για το ποια μπορεί να είναι η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα. Μόλις πριν από λίγες ημέρες, ο πρωθυπουργός της γειτονικής χώρας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αντάλλαξε «σκληρές κουβέντες» με το πανίσχυρο βιομηχανικό επιμελητήριο της Τουρκίας, «Tüsiad». Η αφορμή για τη νέα διένεξη είναι η σταδιακή απομάκρυνση του τουρκικού κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) από την ευρωπαϊκή – δημοκρατική ουτοπία της Τουρκίας. Εδώ και μήνες, το ΑΚΡ μετατρέπεται με ταχύτατους ρυθμούς σε ένα εθνικιστικό, νεοσυντηρητικό (αναφερόμαστε στην αιώνια προσπάθεια συνδυασμού των παραδοσιακών αξιών με τους ρυθμούς ζωής του σύγχρονου καπιταλισμού), νεοφιλελεύθερο κόμμα.

Παράλληλα, το κυβερνών κόμμα γίνεται όλο και περισσότερο εκφραστής των θέσεων και των οραμάτων της αναδυόμενης μεσαίας τάξης της Ανατολίας, η οποία έχει ως ιστορικό σημείο εκκίνησης το «ισλαμιστικό» παρελθόν του που μοιράζεται με τον κ. Ερντογάν και τους συντρόφους του. Με την καθοδήγηση αυτής της τάξης και της ηγεσίας του ΑΚΡ, η Τουρκία αναζητεί σήμερα απεγνωσμένα νέες αγορές στη Μέση Ανατολή, στην Άπω Ανατολή και στην Αφρική. Την ίδια περίοδο, έχει αρχίσει να παρατηρείται μια μείωση στις οικονομικές συναλλαγές ανάμεσα σε Ευρώπη και Τουρκία, η οποία εντείνεται περαιτέρω εξαιτίας της οικονομικής κρίσης στην Ε.Ε.

Το «Tüsiad» παρακολουθεί με έντονο προβληματισμό τις παραπάνω εξελίξεις και κρούει τον κώδωνα του κινδύνου στους οπαδούς της ευρωπαϊκής ουτοπίας της Τουρκίας. Πριν από λίγες ημέρες, η ηγεσία του επιμελητηρίου προειδοποίησε ότι το σχέδιο αναδιοργάνωσης της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, το οποίο έχει καταθέσει πρόσφατα το ΑΚΡ στην τουρκική βουλή, θα προκαλέσει αναταράξεις στο σύνολο του κοινωνικού ιστού της Τουρκίας. Κατά την άποψη των μεγάλων Τούρκων βιομηχάνων, το νέο σχέδιο ενδέχεται να απομακρύνει τα κορίτσια από το εκπαιδευτικό σύστημα και να αυξήσει τα ποσοστά του αναλφαβητισμού κυρίως στην ανατολική Τουρκία.

Αντιμέτωπος με την «επίθεση» του πρώην συμμάχου του, ο κ. Ερντογάν επέλεξε να αντεπιτεθεί δυναμικά. Με μια έντονη φραστική επίθεση -γεμάτη νόημα- ο Τούρκος πρωθυπουργός υπενθύμισε στο τουρκικό κεφάλαιο ότι ο κυρίαρχος του πολιτικού παιχνιδιού στην Τουρκία είναι ο ίδιος. «Ποιοι είστε εσείς οι βιομήχανοι που θα αμφισβητήσετε την πολιτική μας κυριαρχία; Θέλετε να αναμετρηθούμε; Τότε ιδρύστε ένα πολιτικό κόμμα και κατεβείτε στις εκλογές». Αυτή ήταν η «σκληρή απάντηση» του κ. Ερντογάν και των συντρόφων του.

Μετά την αντεπίθεση του κ. Ερντογάν, το «Tüsiad» επέλεξε να ρίξει τους τόνους και να έρθει σε άμεση συνεννόηση με το ΑΚΡ. Η εν λόγω κίνηση μιλά από μόνη της για τον χαρακτήρα της διαλεκτικής σχέσης ανάμεσα στο κεφάλαιο και τους εκπροσώπους ενός πολιτικού συστήματος γραφειοκρατικού αυταρχισμού. Στο εν λόγω σύστημα, ο πολιτικός ηγεμόνας ευνοείται από τη διάσπαση στους κόλπους της αστικής τάξης (στην περίπτωση της Τουρκίας «δυτικό» –κεμαλικό για πολλούς– κεφάλαιο – αναδυόμενη μεσαία τάξης της Ανατολίας). Ο ηγεμόνας (το ΑΚΡ) βασίζεται στην πολιτική νομιμοποίηση που του παρέχει η μια μερίδα της μεσαίας τάξης μέσα από την εκλογική διαδικασία. Το έργο της εν λόγω «συμμαχίας» δημιουργεί σημαντικές «αλλοιώσεις» στο δυτικό – δημοκρατικό – αστικό κρατικό μοντέλο και το μετατρέπει σε ένα σύστημα γραφειοκρατικού αυταρχισμού. Σε αντίθεση με τη Δύση, στην περίπτωση της αναδυόμενης οικονομικής δύναμης, το «κράτος» είναι ο «οδοστρωτήρας», ο οποίος εξαλείφει όλα τα εμπόδια για την καπιταλιστική ανάπτυξη της χώρας και δημιουργεί την ψευδαίσθηση της κοινωνικής αρμονίας μέσα από τη δημιουργία νέων, αποτελεσματικών πελατειακών δικτύων και τη νέα «ανάγνωση» των θρησκευτικών και εθνικιστικών δογμάτων.

Παραμένει ένα αναπάντητο ερώτημα: Υπάρχουν στον ορίζοντα «κακοί οιωνοί» για τον νέο τουρκικό «οδοστρωτήρα»; Ναι, υπάρχουν. Η ανάλυσή τους θα μας απασχολήσει την επόμενη περίοδο.